Marwolaethau lle roedd MRSA yn ffactor yng Nghymru: 2014

• Cafwyd 25 o dystysgrifau marwolaeth lle crybwyllwyd Staphylococcus aureus sy'n gwrthsefyll Meticillin (MRSA) yn 2014. Yn 2014, roedd tuag 1 o bob 6 tystysgrif marwolaeth (4 o’r 25) a grybwyllai MRSA hefyd yn cofnodi mai dyna oedd achos syflaenol y farwolaeth.

• Cynyddodd y gyfradd wedi’i safoni yn ôl oedran ar gyfer marwolaethau lle roedd MRSA yn ffactor, o 5.7 i 40.2 marwolaeth am bob miliwn o boblogaeth rhwng 1994 a 2005, ond oddi ar hynny mae wedi gostwng i lefel debyg i’r hyn a welwyd yn 1994. Y gyfradd yn 2014 oedd 8.1 marwolaeth am bob miliwn

• Fe gynyddodd cyfraddau oed-benodol marwolaethau o MRSA gydag oedran a thueddent i fod yn uwch ar gyfer gwrywod nag ar gyfer benywod

• Yn y cyfnod o 2010 i 2014, digwyddodd mwyafrif y marwolaethau lle roedd MRSA yn ffactor yn ysbytai’r GIG (93%). Fodd bynnag, nid oedd y marwolaethau hyn ond yn cyfrif am 0.2% o’r holl farwolaethau mewn ysbytai

Math o facteria Staphylococcus sy’n gwrthsefyll gwrthfiotigau o’r enw beta-lactamau yw Staphylococcus aureus sy'n gwrthsefyll Meticillin (MRSA). Gan hynny mae’r ffigurau a gyflwynir yma ar gyfer MRSA yn is-set o’r ffigurau ar gyfer Staphylococcus aureus (S. aureus). Gall bacteria S. aureus achosi afiechyd sy’n amrywio o fod yn ysgafn i beryglu bywyd, os bydd cyfle iddo fynd i mewn i’r corff drwy doriad yn y croen neu drwy driniaeth sy’n gofyn am ddyfais feddygol fewnwthiol.

Mae’r bwletin hwn yn cyflwyno’r ffigurau diweddaraf ar gyfer marwolaethau lle crybwyllwyd MRSA ar dystysgrif marwolaeth neu lle nodwyd mai dyna oedd achos sylfaenol y farwolaeth. Cyflwynir ffigurau Cymru ac fe’u dadansoddir yn ôl rhyw, grŵp oedran a lleoliad y farwolaeth. Caiff data 2014, sef y flwyddyn ddiweddaraf, eu cymharu â data a gyhoeddwyd yn y gorffennol o 1993 ymlaen. Caiff gwybodaeth ei rhoi am gyd-destun a defnydd yr ystadegau, a’r dulliau a ddefnyddiwyd i’w cynhyrchu.

Mae’r ffigurau yn seiliedig ar y marwolaethau a gofrestrwyd ym mhob blwyddyn galendr yn hytrach na’r rhai a ddigwyddodd ym mhob blwyddyn. Gan fod mwyafrif y marwolaethau lle roedd MRSA yn ffactor ac a gofrestrwyd yn 2014 hefyd wedi digwydd y flwyddyn honno, mae’n annhebygol y bydd oedi wrth gofrestru yn effeithio ar ein canfyddiadau. Am wybodaeth bellach, gweler yr adran ynglŷn ag oedi cyn cofrestru.

Ffigur 1: Nifer y marwolaethau lle cafodd MRSA ac S. aureus eu crybwyll neu eu nodi fel achos sylfaenol marwolaeth ar dystysgrifau marwolaeth

Cymru, marwolaethau a gofrestrwyd yn 2014

Source: Swyddfa Ystadegau Gwladol

Notes:

1. Yn seiliedig ar ffiniau ym mis Mai 2015
2. Mae'r ffigurau ar gyfer Cymru yn eithrio marwolaethau pobl o'r tu allan
3. Mae'r ffigurau ar gyfer marwolaethau a gofrestrwyd yn 2014
4. Ni nodir achos sylfaenol marwolaeth ar gyfer babanod newyddanedig ac felly fe'u heithrir o'r ffigurau ar gyfer achosion sylfaenol
5. Yn 2014 nifer cyfartalog y diwrnodau rhwng dyddiad marwolaeth a chofrestru'r farwolaeth oedd 4 diwrnod ar gyfer MRSA ac S. aureus

Download this image Ffigur 1: Nifer y marwolaethau lle cafodd MRSA ac S. aureus eu crybwyll neu eu nodi fel achos sylfaenol marwolaeth ar dystysgrifau marwolaeth

.png (21.7 kB) .xls (26.1 kB)

Yn 2014, cafwyd 25 o dystysgrifau marwolaeth lle crybwyllwyd MRSA a 47 lle crybwyllwyd S. aureus (gan gynnwys y math sy’n gwrthsefyll meticillin). Mae mwyafrif y marwolaethau hyn ymhlith gwrywod (60% o’r marwolaethau MRSA a 53% o’r marwolaethau S. aureus).

Cynyddodd nifer y marwolaethau o MRSA rhwng 1993 a 2005, ond mae wedi gostwng ers hynny. Mae’r duedd yn ein data o 2005 ymlaen yn gyson â’r duedd yn niferoedd yr achosion o heintiau llif gwaed oherwydd MRSA y rhoddwyd gwybodaeth amdanynt gan y Rhaglen Heintiau sy'n Gysylltiedig â Gofal Iechyd Cymru (WHAIP), sy’n rhan o Iechyd Cyhoeddus Cymru. Efallai mai rhan o’r rheswm y gostyngodd y niferoedd yw fod ymyriadau wedi’u targedu at wella arferion i reoli heintiau mewn ysbytai. Fodd bynnag, yn wahanol i’n ffigurau ni, dim ond ar heintiau llif gwaed y mae’r data a gasglwyd gan WHAIP yn canolbwyntio ac nid ar fathau eraill o heintiau sy’n gysylltiedig ag MRSA.

Yn 1993, nodwyd bod tua 7% o’r heintiadau S. aureus a grybwyllwyd ar dystysgrifau marwolaeth yn heintiadau oedd yn gwrthsefyll meticillin (MRSA). Mae cyfran y marwolaethau S.aureus y nodwyd eu bod yn heintiadau oedd yn gwrthsefyll meticillin yn dueddol o amrywio o flwyddyn i flwyddyn. Serch hynny, bu cynnydd mawr yn y gyfran hon, o 7% yn 1993 i’r adeg pan gyrhaeddodd frig o 89% yn 2008. Ers hynny, aeth y gyfran i lawr i 53% yn 2014, sef yr isaf a gofnodwyd oddi ar 1995.

Gall heintiadau MRSA ac S. aureus gyfrannu i farwolaeth neu ei hachosi’n uniongyrchol. Roedd tuag 16% (4 o 25) o’r tystysgrifau marwolaeth a grybwyllodd MRSA hefyd yn cofnodi mai dyna oedd achos sylfaenol y farwolaeth; hefyd roedd 21% (10 o 47) o’r rhai a grybwyllodd S. aureus yn nodi mai’r organeb hon oedd achos sylfaenol y farwolaeth.

Ffigur 2: Nifer y marwolaethau lle roedd MRSA ac S. aureus yn ffactor

Cymru, marwolaethau a gofrestrwyd yn 1993 i 2014

Source: Swyddfa Ystadegau Gwladol

Notes:

1. Yn seiliedig ar ffiniau ym mis Mai 2015
2. Mae'r ffigurau yn eithrio marwolaethau pobl o'r tu allan
3. Mae'r ffigurau ar gyfer marwolaethau a gofrestrwyd ym mhob blwyddyn galendr
4. Yn 2014 nifer cyfartalog y diwrnodau rhwng dyddiad marwolaeth a chofrestru'r farwolaeth oedd 4 diwrnod ar gyfer MRSA ac S. aureus

Download this image Ffigur 2: Nifer y marwolaethau lle roedd MRSA ac S. aureus yn ffactor

.png (39.9 kB) .xls (26.1 kB)

Mae’r cyfraddau wedi’u safoni yn ôl oedran sydd i’w gweld yma yn rhai ar gyfer pawb (gwrywod a menywod wedi’u cyfuno). Mae hyn oherwydd bod nifer y marwolaethau ym mhob blwyddyn ers y brig a welwyd yn 2005 wedi gostwng i’r fath raddau fel nad oes digon o farwolaethau mwyach i gyfrifo cyfraddau rhyw-benodol pendant wedi’u safoni yn ôl oedran ar gyfer blynyddoedd unigol. Ni allem gyfrifo cyfradd marwolaethau MRSA ar gyfer 1993 oherwydd nad oedd nifer y marwolaethau yn y flwyddyn honno yn ddigon uchel i’n galluogi i wneud hynny.

Yn y rhestr o 10 achos mwyaf cyffredin heintiau difrifol llif gwaed a gyhoeddwyd gan WHAIP, aeth MRSA i lawr o’r pumed achos mwyaf cyffredin rhwng Hydref 2004 a Thachwedd 2005, fel ei fod yn nawfed yn 2014. Mae safle MRSA yn 2014 yn dangos bod llai o bobl yn cael heintiau llif gwaed mewn ysbytai ledled Cymru ac mae’n gyson â’r duedd yn ein cyfraddau marwolaethau MRSA ers 2005.

Bu cynnydd sylweddol rhwng 1994 a 2005 yng nghyfradd marwolaethau lle crybwyllwyd MRSA, wedi’u safoni yn ôl oedran; wedi hynny bu gostyngiad i lefel debyg i’r hyn a welwyd yn 1994. Cynyddodd y gyfradd o 5.7 am bob miliwn o boblogaeth yn 1994 gan gyrraedd brig o 40.2 am bob miliwn yn 2005. Ers hynny mae wedi gostwng i 8.1 am bob miliwn yn 2014.

Gwelwyd tuedd debyg ar gyfer marwolaethau lle crybwyllwyd S. aureus, gan fod y gyfradd wedi’i safoni yn ôl oedran wedi cynyddu i ddechrau o 11.1 i 49.7 am bob miliwn o boblogaeth rhwng 1993 a 2005, cyn disgwyn i 15.4 am bob miliwn yn 2014.

Ffigur 3: Cyfraddau wedi'u safoni yn ôl oedran ar gyfer marwolaethau lle roedd MRSA ac S. aureus yn ffactor

Cymru, marwolaethau a gofrestrwyd yn 1993 i 2014

Source: Swyddfa Ystadegau Gwladol

Notes:

1. Mae'r ffigurau yn eithrio marwolaethau pobl o'r tu allan
2. Mae'r ffigurau ar gyfer marwolaethau a gofrestrwyd ym mhob blwyddyn galendr
3. Mae cyfraddau yn cael eu mynegi am bob miliwn o boblogaeth a'u safoni yn ôl Poblogaeth Safonol Ewropeaidd 2013
4. Ni chyfrifwyd cyfraddau wedi'u safoni yn ôl oedran lle roedd llai na 10 marwolaeth mewn blwyddyn. Yn yr achosion hyn, cafodd y gell ei gadael yn wag a'i marcio ag (u) i ddangos na chyfrifwyd y gyfradd oherwydd dibynadwyedd isel
5. Efallai nad yw cyfraddau wedi'u safoni yn ôl oedran sy'n seiliedied ar nifer bach o farwolaethau (10 i 19) yn ddibynadwy ac felly fe'u marciwyd ag (u)
6. Yn 2014 nifer cyfartalog y diwrnodau rhwng dyddiad marwolaeth a chofrestru'r farwolaeth oedd 4 diwrnod ar gyfer MRSA ac S. aureus
7. Cyfeiliornad safonol cymharol yw cyfeiliornad safonol cyfradd wedi'i rannu â gwerth y gyfradd ei hun a'i mynegi fel canran. Mae'n fesur o pa mor ddibynadwy yw cyfradd. Po fwyaf yw'r cyfeiliornad safonol cymharol, po leiaf yw dibynadwyedd cyfradd
8. Asesir a yw gwahaniaethau rhwng cyfraddau yn arwyddocaol yn ystadegol trwy ddefnyddio cyfyngau hyder. Yn gyffredinol, os yw cyfwng hyder o amgylch amcangyfrif yn gorgyffwrdd â'r cyfwng o amgylch amcangyfrif arall, nid oes gwahaniaeth arwyddocaol rhwng y ddau amcangyfrif

Download this image Ffigur 3: Cyfraddau wedi'u safoni yn ôl oedran ar gyfer marwolaethau lle roedd MRSA ac S. aureus yn ffactor

.png (41.3 kB) .xls (32.3 kB)

Gan mai ychydig o dystysgrifau marwolaeth sy’n crybwyll MRSA ac S. aureus bob blwyddyn, rydym wedi cyfuno data o gyfnodau o bum mlynedd er mwyn edrych ar y gwahaniaethau rhwng y ddau ryw a’r gwahanol grwpiau oedran.

Ym mhob cyfnod o bum mlynedd rhwng 1993 i 1997 a 2010 i 2014, roedd y gyfradd oed-benodol ar gyfer marwolaethau lle crybwyllwyd MRSA ac S. aureus yn cynyddu gydag oedran ac yn tueddu i fod yn uwch ar gyfer gwrywod nag ar gyfer benywod. Ar gyfer y ddau ryw, ymhlith pobl o dan 55 oed y gwelwyd y cyfraddau isaf ac ymhlith y rhai oedd yn 85 oed a hŷn y gwelwyd y cyfraddau uchaf.

Nid oedd unrhyw newid arwyddocaol yn y cyfraddau marwolaeth oed-benodol ar gyfer MRSA ymhlith gwrywod na benywod o dan 55 oed, nac ar gyfer menywod rhwng 55 a 64 oed dros gyfnod o amser. Yn y grwpiau oedran eraill, fe gynyddodd y cyfraddau i ddechrau cyn disgyn i lefelau tebyg i’r rhai a welwyd yn y cyfnod o 1993 i 1997. Er enghraifft, cynyddodd y cyfraddau ar gyfer gwrywod rhwng 55 a 64 oed yn sylweddol, o 8.0 marwolaeth am bob miliwn yn y cyfnod o 1993 i 1997 gan gyrraedd brig o 31.9 am bob miliwn yn 2002 i 2006, yna disgyn i 7.4 am bob miliwn yn 2010 i 2014.

Ym mhob cyfnod, roedd cyfran uwch o’r marwolaethau S. aureus i’w priodoli i MRSA ymhlith y grŵp oedran hynaf nag yn y grŵp ieuengaf. Er enghraifft, ymhlith pobl 85 oed a hŷn yn 2010 i 2014, roedd tua 79% o’r marwolaethau o S. aureus ymhlith gwrywod a 63% ymhlith benywod i’w priodoli i MRSA. Ar y llaw arall, ymhlith pobl o dan 55 oed yn yr un cyfnodau o flynyddoedd, 41% o’r marwolaethau o S. aureus oedd i’w priodoli i MRSA ymhlith gwrywod a 38% ymhlith benywod.

Mae pobl sâl mewn cyfleusterau gofal iechyd yn wynebu mwy o risg o gael MRSA. Mae’r ffigurau hyn yn amlygu’r ffaith fod pobl hŷn mewn mwy o berygl gan eu bod yn debygol o fod â systemau imiwnedd gwannach na phobl iau, ac yn debygol o ddioddef o nifer o broblemau iechyd ar yr un pryd.

Ffigur 4: Cyfraddau oed-benodol ar gyfer marwolaethau gwrywod lle roedd MRSA yn ffactor

Cymru, marwolaethau a gofrestrwyd rhwng y cyfnod 1993 i 1997 a 2010 i 2014

Source: Swyddfa Ystadegau Gwladol

Notes:

1. Yn seiliedig ar ffiniau ym mis Mai 2015
2. Mae'r ffigurau yn eithrio marwolaethau pobl o'r tu allan 3. Mae'r ffigurau ar gyfer marwolaethau a gofrestrwyd yn y blynyddoedd calendr ymhob cyfnod
3. Ni nodir cyfraddau sy'n seiliedig ar lai na 3 marwolaeth
4. Ni chyfrifwyd cyfraddau oed-benodol lle roedd llai na 3 marwolaeth mewn grŵp oedran. Yn yr achosion hyn, cafodd y gell ei gadael yn wag a'i marcio ag (u) i ddangos na chyfrifwyd y gyfradd oherwydd dibynadwyedd isel
5. Yn 2014 nifer cyfartalog y diwrnodau rhwng dyddiad marwolaeth a chofrestru'r farwolaeth oedd 4 diwrnod ar gyfer MRSA ac S. aureus
6. Asesir a yw gwahaniaethau rhwng cyfraddau yn arwyddocaol yn ystadegol trwy ddefnyddio cyfyngau hyder. Yn gyffredinol, os yw cyfwng hyder o amgylch amcangyfrif yn gorgyffwrdd â'r cyfwng o amgylch amcangyfrif arall, nid oes gwahaniaeth arwyddocaol rhwng y ddau amcangyfrif

Download this image Ffigur 4: Cyfraddau oed-benodol ar gyfer marwolaethau gwrywod lle roedd MRSA yn ffactor

.png (51.2 kB) .xls (50.2 kB)

Ffigur 5: Cyfraddau oed-benodol ar gyfer marwolaethau benywod lle roedd MRSA yn ffactor

Cymru, marwolaethau a gofrestrwyd rhwng y cyfnod 1993 i 1997 a 2010 i 2014

Source: Swyddfa Ystadegau Gwladol

Notes:

1. Yn seiliedig ar ffiniau ym mis Mai 2015
2. Mae'r ffigurau yn eithrio marwolaethau pobl o'r tu allan 3. Mae'r ffigurau ar gyfer marwolaethau a gofrestrwyd yn y blynyddoedd calendr ymhob cyfnod
3. Ni nodir cyfraddau sy'n seiliedig ar lai na 3 marwolaeth
4. Ni chyfrifwyd cyfraddau oed-benodol lle roedd llai na 3 marwolaeth mewn grŵp oedran. Yn yr achosion hyn, cafodd y gell ei gadael yn wag a'i marcio ag (u) i ddangos na chyfrifwyd y gyfradd oherwydd dibynadwyedd isel
5. Yn 2014 nifer cyfartalog y diwrnodau rhwng dyddiad marwolaeth a chofrestru'r farwolaeth oedd 4 diwrnod ar gyfer MRSA ac S. aureus
6. Asesir a yw gwahaniaethau rhwng cyfraddau yn arwyddocaol yn ystadegol trwy ddefnyddio cyfyngau hyder. Yn gyffredinol, os yw cyfwng hyder o amgylch amcangyfrif yn gorgyffwrdd â'r cyfwng o amgylch amcangyfrif arall, nid oes gwahaniaeth arwyddocaol rhwng y ddau amcangyfrif

Download this image Ffigur 5: Cyfraddau oed-benodol ar gyfer marwolaethau benywod lle roedd MRSA yn ffactor

.png (53.0 kB) .xls (42.0 kB)

Roedd marwolaethau lle roedd S. aureus yn ffactor yn cyfrif am 0.2%, a MRSA yn cyfrif am 0.1% o’r holl farwolaethau a gofrestrwyd yng Nghymru yn y cyfnod o 2010 i 2014.

O ddadansoddi yn ôl lleoliad marwolaeth, gwelir bod 94% o’r marwolaethau lle roedd S. aureus yn ffactor a 93% o farwolaethau MRSA yng Nghymru wedi digwydd yn ysbytai’r GIG. Mae’r ffigurau hyn yn cynrychioli 0.3% ar gyfer y naill a 0.2% ar gyfer y llall, o’r holl farwolaethau yn ysbytai’r GIG.

Gan fod mwyafrif yr holl farwolaethau yng Nghymru yn digwydd yn ysbytai’r GIG, fe ddisgwylid i gyfrannau’r marwolaethau lle mae S. aureus ac MRSA yn ffactor fod yn uwch yn y sefydliadau hyn nag mewn mathau eraill o sefydliad.

Cartrefi gofal nad oeddent yn perthyn i awdurdod lleol oedd â’r nifer, a’r ganran, ail uchaf o’r holl farwolaethau lle roedd S. aureus ac MRSA yn ffactor. At hynny, nodwyd bod 9 o’r 10 marwolaeth lle roedd S. aureus yn ffactor ac a ddigwyddodd yn y math hwn o sefydliad yn rhai lle roedd yr heintiad yn gwrthsefyll meticillin. Ar y llaw arall, ni chafwyd unrhyw farwolaethau lle roedd S. aureus ac MRSA yn ffactor mewn cartrefi gofal yn perthyn i awdurdodau lleol.

Ffigur 6: chanran marwolaethau lle crybwyllwyd MRSA yn ôl lleoliad marwolaeth

Cymru, marwolaethau a gofrestrwyd yn y cyfnod 2010 i 2014

Source: Swyddfa Ystadegau Gwladol

Notes:

1. Seiliedig ar ffiniau sefydliadau cymunol ym mis Mai 2015
2. Mae'r ffigurau yn eithrio marwolaethau pobl o'r tu allan
3. Mae'r ffigurau ar gyfer marwolaethau a gofrestrwyd ymhob blwyddyn galendr yn y cyfnod
4. Yn 2014 nifer cyfartalog y diwrnodau rhwng dyddiad marwolaeth a chofrestru'r farwolaeth oedd 4 diwrnod ar gyfer MRSA ac S. aureus

Download this image Ffigur 6: chanran marwolaethau lle crybwyllwyd MRSA yn ôl lleoliad marwolaeth

.png (20.5 kB) .xls (31.7 kB)

Math cyffredin o facteria (germ) yw S. aureus sy’n byw ar groen ac yn ffroenau pobl iach, a hynny heb beri unrhyw niwed (Public Health England, 2014).

Mae’r rhan fwyaf o fathau o S. aureus yn sensitif i’r gwrthfiotigau mwyaf cyffredin a ddefnyddir, ac mae modd trin yr heintiau y maent yn eu hachosi yn effeithiol. Fodd bynnag, mae rhai mathau o’r bacteria yn gwrthsefyll y gwrthfiotigau hyn. Datblygodd y rhan fwyaf o fathau o S. aureus ymwrthedd i benicillin yn ystod y 1950au. Tua diwedd y 1950au, fe ddatblygodd cemegwyr wrthfiotig o’r enw meticillin, nad oedd y bacteria a oedd yn gwrthsefyll penicillin yn ei ddinistrio. Fodd bynnag, dechreuodd mathau o facteria a oedd yn ei wrthsefyll ymddangos yn fuan ar ôl cyflwyno meticillin, a lledaenodd y rhain yn gyflym yn ystod y 1990au. Mae’r term MRSA yn cyfeirio at facteria S. aureus sy’n gwrthsefyll gwrthfiotigau o’r enw beta-lactamau. Mae’r grŵp hwn o wrthfiotigau yn cynnwys meticillin a gwrthfiotigau eraill mwy cyffredin fel oxacillin, penicillin ac amoxicillin.

Gall MRSA beri cyflyrau sy’n amrywio o fod yn ysgafn i beryglu bywyd os bydd cyfle iddo fynd i mewn i’r corff drwy doriad yn y croen neu drwy driniaeth sy’n gofyn am ddyfais feddygol fewnwthiol (Public Health England, 2014). Mae’r rhain yn cynnwys heintiau croen a chlwyfau, ecsema heintiedig, crawniadau neu heintiau yn y cymalau a niwmonia, heintiau yn falfiau’r galon (endocarditis), bacteremia (heintiau llif gwaed) a gwenwyn bwyd.

Yn y gymuned, heintiau croen yw’r rhan fwyaf o heintiau MRSA, ac mewn lleoliadau gofal iechyd mae MRSA yn achosi heintiau llif gwaed sy’n peryglu bywydau, hefyd niwmonia a haint ar friw llawdriniaeth (Centre for Disease Control and Prevention, 2015).

Rhan o’r rheswm am y pryder ynghylch MRSA yw ei fod yn dangos mwy o ymwrthedd i gyffuriau na mathau eraill o S. aureus, a hefyd fod pobl yn ei gysylltu yn arbennig â heintiau a gafwyd yn yr ysbyty (Iechyd Cyhoeddus Cymru, 2011). Mae pryder cynyddol hefyd mewn rhai rhannau o’r byd am MRSA a gafwyd yn y gymuned, gydag astudiaethau (Herold et al. 1998; Salmenlinna S, Lyytikäinen O a Vuopio-Varkila J, 2002) yn awgrymu bod modd canfod y math hwn o MRSA mewn pobl sy’n iach fel arall ac sydd heb fod mewn cysylltiad cyn hynny â chyfleusterau gofal iechyd na phobl a fu yn yr ysbyty.

Iechyd Cyhoeddus Cymru sy’n gwneud y prif ddefnydd o ddata am nifer yr achosion a nifer y marwolaethau ar gyfer heintiau S. aureus ac MRSA yng Nghymru, a hynny er mwyn amlygu baich MRSA a monitro a gwerthuso rhaglenni ymyrryd sydd â’r nod o’i leihau. Defnyddir y data hefyd gan fyrddau iechyd lleol a sefydliadau gofal iechyd unigol.

Yn 2004, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei strategaeth i leihau nifer yr heintiadau cysylltiedig â gofal iechyd yn ysbytai Cymru. At hynny, mae goruchwyliaeth gynhwysfawr o heintiadau llif gwaed oherwydd MRSA yn cael ei rheoli gan WHAIP. Drwy’r rhaglen oruchwylio caiff Byrddau Iechyd wybodaeth am gyfraddau gwahanol fathau o haint yn eu sefydliadau fel y gallant wybod beth y dylid edrych i mewn iddo a beth y dylid ei wneud.

Ffynhonnell y data

Mae’r wybodaeth a ddefnyddir yn y bwletin hwn yn seiliedig ar y manylion a gesglir pan ardystir ac y cofrestrir marwolaethau. Mae pob marwolaeth yn cael ei chodio gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn ôl y Dosbarthiad Rhyngwladol o Glefydau (ICD) a gynhyrchir gan Sefydliad Iechyd y Byd.

Ers 1993, mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi cadw testun tystysgrifau marwolaeth mewn cronfa ddata, ynghyd â’r holl godau ICD perthynol i’r achosion a nodwyd ar y dystysgrif marwolaeth. Defnyddiwyd y Degfed Adolygiad (ICD-10) i godio marwolaethau yng Nghymru ers 2001.

Y dull a ddefnyddiwyd i ddewis marwolaethau

Cafodd y testun ar dystysgrifau marwolaeth ei ddefnyddio ar y cyd â chodau ICD-10 er mwyn nodi’r rhai sy’n crybwyll MRSA ac S. aureus mewn proses dau gam.

Mae nifer o heintiau yn ymwneud yn benodol ag S. aureus neu rywogaethau eraill Staphylococcus. I ddechrau, echdynnwyd yr holl farwolaethau lle cafodd unrhyw un o’r heintiau hyn eu crybwyll ar y dystysgrif marwolaeth. Echdynnwyd y marwolaethau hyn gan ddefnyddio’r codau ICD-10 a roddir ym Mlwch 1 yn y tabl Cyfeirio . Wedyn, chwiliwyd testun y tystysgrifau marwolaeth, yn electronig ac â llaw, er mwyn dod o hyd i MRSA ac S. aureus.

Ar y llaw arall, mae organebau achosol gwahanol gan rai heintiau ac fe allai rhywogaeth Staphylococcus neu bathogenau eraill eu hachosi. Yr ail gam felly yw echdynnu pob marwolaeth lle crybwyllwyd yr heintiau amhenodol hyn ar y dystysgrif marwolaeth. Rhoddir y codau a ddefnyddir i nodi’r heintiau hyn ym Mlwch 2 yn y tabl cyfeirio. Yna fe chwiliwyd testun y tystysgrifau marwolaeth hyn â llaw er mwyn canfod S. aureus ac MRSA.

Nodwyd marwolaethau lle mai S. aureus oedd yr achos sylfaenol drwy ddewis y marwolaethau hynny a oedd yn crybwyll S. aureus ac a oedd hefyd yn nodi un o’r heintiau a restrir ym Mlwch 1 neu ym Mlwch 2 fel yr achos sylfaenol. Dilynwyd yr un drefn er mwyn nodi marwolaethau oedd ag MRSA fel achos sylfaenol.

Ers 1986, mae ONS wedi defnyddio'r dystysgrif marwolaeth a argymhellir yn rhyngwladol ar gyfer marwolaethau babanod newyddanedig (dan 28 diwrnod oed). Lluniwyd y dystysgrif hon i gofnodi pob cyflwr oedd i’w weld adeg y farwolaeth. Mae hyn yn golygu na ellir pennu achos sylfaenol marwolaeth ar gyfer babanod newyddanedig. Fodd bynnag, gan fod y data yn seiliedig ar farwolaethau lle crybwyllwyd MRSA ac S. aureus ar y dystysgrif marwolaeth, mae babanod newyddanedig wedi cael eu cynnwys. Echdynnwyd marwolaethau babanod newyddanedig yn yr un ffordd ag a ddisgrifiwyd ar gyfer marwolaethau babanod ôl-newyddanedig.

Oedi cyn cofrestru

Mae’r wybodaeth a ddefnyddir i gynhyrchu ystadegau marwolaethau yn seiliedig ar y manylion a gesglir pan gaiff marwolaethau eu hardystio a’u cofrestru. Yng Nghymru, dylid cofrestru marwolaethau cyn pen pum diwrnod wedi iddynt ddigwydd, ond mewn rhai sefyllfaoedd nid yw hynny’n bosibl. Pan ystyrir bod marwolaeth yn annisgwyl, damweiniol neu amheus, caiff ei chyfeirio i sylw crwner. Gall yntau orchymyn bod post-mortem yn cael ei gynnal, neu fe all gynnal cwest llawn er mwyn gwybod beth oedd y rhesymau am y farwolaeth.

Mae’r ystadegau ynghylch marwolaethau lle roedd MRSA ac S. aureus yn ffactor yn cael eu cyflwyno ar sail nifer y marwolaethau a gofrestrwyd ym mhob blwyddyn galendr yn hytrach na nifer y marwolaethau a ddigwyddodd yn y flwyddyn honno. Defnyddir y dull hwn oherwydd ei bod yn ofynnol cyflwyno data cyson, amserol, er ei bod yn bosibl y bydd ansawdd y data yn dioddef os oedir cyn cofrestru rhai marwolaethau.

Yn 2014, nifer cyfartalog (canolrifol) y diwrnodau rhwng dyddiad y farwolaeth a dyddiad ei chofrestru, ar gyfer cofrestru marwolaethau lle crybwyllwyd MRSA neu lle cafodd ei enwi fel achos sylfaenol y farwolaeth oedd pedwar diwrnod. Cafodd mwyafrif y marwolaethau lle crybwyllwyd MRSA ar y dystysgrif marwolaeth (80%) a mwyafrif y marwolaethau a achoswyd ganddo (75%) eu cofrestru cyn pen 5 diwrnod. Cafodd pob marwolaeth a achoswyd yn uniongyrchol gan MRSA a 92% o’r rhai lle cafodd ei grybwyll ar dystysgrifau marwolaeth eu cofrestru cyn pen 30 diwrnod.

Digwyddodd mwyafrif y marwolaethau lle roedd MRSA yn ffactor ac a gofrestrwyd yn 2014 (23 allan o 25 neu 92%) a phob un o’r marwolaethau lle nodwyd mai dyna oedd yr achos sylfaenol, yn yr un flwyddyn. Gan hynny nid yw oedi cyn cofrestru yn debygol o fod wedi effeithio ar y tueddiadau a gofnodir yn y bwletin hwn.

Mae ffigurau ar gyfer marwolaethau lle roedd MRSA ac S. aureus yn ffactor o 1993 i 2014 i’w cael yn y tabl cyfeirio ar ein gwefan. Mae’r llawlyfr hwn mewn (144 Kb Excel sheet) Excel yn cynnwys nifer y marwolaethau ym mhob blwyddyn, cyfraddau wedi’u safoni yn ôl oedran, cyfraddau oed-benodol a dadansoddiad yn ôl lleoliad y farwolaeth.